Terapia psychoanalityczna po Freudzie

Jak przekonaliśmy się już  teoretycy neofreudowscy różnią się od Freuda tym, że kładą stosunkowo większy nacisk na działające w danym czasie środowisko społeczne, a mniejszy - na doświadczenia z okresu dzieciństwa. Ta sama różnica w rozkładzie akcentów występuje w terapii neofreudowskiej, która ma na celu zrozumienie zarówno przeszłych doświadczeń pacjenta, jak też jego obecnej sytuacji. Ponadto większość psychoterapeutów neofreudowskich sądzi, że pacjenta nie można wyleczyć pomagając mu po prostu zrozumieć jego nieświadome uczucia. Trzeba raczej kierować pacjentem na drodze zainicjowanych przez niego samodzielnie zmian i pomóc mu przewartościować nieadekwatne sposoby przystosowania.

Podaje się także w wątpliwość, czy wyparte konflikty seksualne stanowią, zgodnie z rolą przypisywaną im przez Freuda, zasadnicze podłoże neurotycznego zachowania także i obecnie, zwłaszcza wśród młodzieży.  Wiktoriańskie ograniczenia i powszechnie akceptowana religijna doktryna grzechu zmuszały do wypierania impulsów seksualnych w czasach Freuda, nic więc dziwnego, że stwierdził on, iż wyparcie seksulane, jest powszechnym problemem wśród jego pacjentów. Jednakże drastyczne zmiany, jakie zaszły w naszych obyczajach seksualnych w ostatnich latach, sprawiają, że wyparcie seksualne jest mniej częstą przyczyną zaburzeń emocjonalnych niż „kryzysy egzystencjalne”, niezdolność do dostrzeżenia sensu życia, poczucie bezradności oraz niezdolność do poradzenia sobie z szybkimi zmianami technologicznymi i społecznymi.

Jung i Adler, chociaż początkowo byli uczniami Freuda, to jednak zerwali z nim w 1911 roku i przystąpili do rozwijania swych własnych poglądów na osobowość, patologię i terapię.

Porównanie Koncepcji Freuda, Junga i Adlera

Freud

Wgląd: Ma centralne znaczenie dla zrozumienia nieświadomej motywacji.  Zwykle dotyczy wypartych wspomnień o konfliktach powstałych we wczesnych stadiach rozwoju psychoseksualnego i ich wpływu na obecne relacje.

Swobodne kojarzenie: Podstawowa procedura stosowana w psychoanalityce do badania nieświadomości.

Marzenia: Sny są próbą uzyskania senne zakazanych satysfakcji i uważa się je za spełnienie pragnień id. Posługując się swobodnym kojarzeniem, analityk może wyjaśniać pacjentowi ukrytą treść marzeń sennych, czyniąc w ten sposób świadomym to, co było nieświadome.

Opór: Podstawowe pojęcie w psychoanalizie, odnoszące się w ogóle do wszystkiego, co przeciwdziała postępowi terapii, a szczególnie do aktywnego przeciwstawiania się przez pacjenta ujawnieniu wypartego materiału.

Przenienie: Uważane za emocjonalną sienie reakcję na terapeutę lub inne osoby, która przybiera formę ustaloną we wczesnym dzieciństwie w wyniku relacji z własnymi rodzicami. „Przepracowanie” (uświadomienia sobie) przeniesienia i oporów stanowi rdzeń freudowskiej psychoanalizy.

Jung

Wgląd: Prowadzi do zrozumienia jedynie osobistej nieświadomości i dlatego jest mało pomocny w leczeniu nerwicy. Nieświadomość zbiorową można zrozumieć jedynie badając sposób posługiwania się przez pacjenta symbolami w snach, fantazjach itd.

Swobodne kojarzenie: Stosowane nie w sensie pionowym - drążenie w głąb wypartej treści nieświadomości, lecz w sensie poziomym - badania skojarzeń specyficznych dla marzeń sennych lub obrazów występujących w fantazjach.

Marzenia senne: Marzenia senne, podobnie jak wszystkie inne wytwory nieświadomości, jest symbolicznym komunikatem wskazującym drogę przyszłego rozwoju. Jest twórczym i uzdrawiającym aspektem nieświadomości, ukazującym drogę prowadzącą do spełnienia.

Opór: Chociaż uznaje się obecność oporu, to jednak uważa się go za typowy dla natury ludzkiej, a zatem nieinteresujący z z punktu widzenia interpretacji jakiejś podstawowej dynamiki.

Przeniesienie: Rozróżnia się dwa poziomy przeniesienia: a) osobiste - podobne do pojęcia freudowskiego - w którym cechy osób ważnych w przeszłości są rzutowane na terapeutę; b) transpersonalne - archetypowe projekcje, w których terapeutę uważa się za osobę wszechmocną.

Adler

Wgląd: Nacisk na osiągnięcie wglądu może być stosowany jako strategia pozwalająca uniknąć zmian w sposobie. Wgląd został przedefiniowany jako „zrozumienie przełożone na konstruktywne działanie” (Mosak i Dreikurs, 1973, s.59).

Swobodne kojarzenie: Freudowskie pojęcie wyparcia i nieświadomości zostały odrzucone; nie ma więc potrzeby analizowania swobodnych skojarzeń.

Marzenia senne: Marzenia senne to aktywność psychiczna (ukierunkowana na przyszłość) polegająca na rozwiązywaniu problemów - wypróbowywaniu różnych działań pozwalających rozwiązać w przyszłości obecne problemy. Jest ono także odzwierciedleniem stylu życia danej jednostki.

Opór: Opory występują wtedy, gdy cele pacjenta i terapeuty nie są zgodne.

Analizuje się je nie dla ujawnienia wypartego materiału lecz dla

zrewidowania celów terapii

Przeniesienie: Uważane za wyraz rozbieżności celów pacjenta i terapeuty, wynikającej z nieadekwatnego uczenia się. W rezultacie długotrwałych interakcji z rodzicami i innymi osobami mającymi autorytet pacjent skonstruował „scenariusz” (zwykle nieświadomy), zgodnie z którym oczekuje, że inni będą reagować nań w pewien określony sposób. Analityk powinien odmówić dostosowania się do tego „scenariusza”.

 Odrzucili oni nacisk, jaki Freud kładł na przeszłość, nieświadomość danej jednostki, seks i agresję. Jung twierdził, że istnieją znacznie głębsze poziomy sensu życia niż motywacja seksualna, i że istoty ludzkie aspirują do wyższych celów, aniżeli jedynie zaspokojenie „niskich” popędów. Obaj ci uczeni starali się wyraźniej umiejscowić jednostkę w środowisku kulturowym, ukazać, w jaki sposób jest ona związana z wszystkimi innymi istotami ludzkimi za pośrednictwem wspólnych mitów, archetypów (pierwotnych modeli czy prototypów podstawowych symboli, z których wyprowadza się inne), oraz wspólnego życia społecznego. Aczkolwiek Adler i Jung kładli nacisk na pozytywne cechy ludzi i dostrzegali w nich centralne dążenie do samorealizacji (Adler określił to jako „spełnienie” - „completion”. Jung zaś myślał o tym jako o osiągnięciu Jaźni), to jednak Adler zdawał się bardziej optymistycznie zaopatrywać na możliwości osiągnięcia tego celu.  Dla Adlera ludzie są decydującymi o sobie stworzeniami, które potrafią kształtować zarówno swe wewnętrzne jak i zewnętrzne środowisko - pogląd ten zyskał mu zaszczytne miano jednego z pierwszych psychologów humanistycznych. Obaj ci teoretycy, kładący nacisk na poszukiwanie przez jednostkę sensu w życiu oraz troszcząc się o „tu i teraz” pacjenta i jego przyszłe cele, byli prekursorami psychologii egzystencjalnej. W zamieszczonej obok tabeli przedstawiono porównywanie poglądów Freuda, Junga i Adlera dotyczących zasadniczych problemów terapii psychodynamicznej.